Δημοσίευση στο περιοδικό της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας "Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής" από τους Α. Πεχλιβανίδη, Α΄ Ψυχιατρική Κλινική, «Αιγινήτειο» Νοσοκομείο, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, & Κ. Παπανικολάου, Παιδοψυχιατρική Κλινική, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία», Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, για την ιστορία της ΔΕΠΥ.
Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) συγκαταλέγεται πλέον μεταξύ των νευροαναπτυξιακών διαταραχών (ΝΑΔ). Για να γίνουν κατανοητά τα φαινόμενα «δεν πιστεύω στη ΔΕΠΥ» ή, αντίθετα, η «υπερδιάγνωση» απαιτούν καλή γνώση τόσο της έναρξης όσο και της πορείας της διαταραχής στον χρόνο. Παρουσιάζονται στοιχεία από την ιστορία και την εξέλιξη της νοητικής κατασκευής η οποία αντιστοιχεί στη ΔΕΠΥ.
Ο «βραδύνους» («αναίσθητος») του Θεόφραστου (4ος π.Χ. αιώνας) και ο Λόρδος Βύρων (1788–1824) έχουν αξιολογηθεί ότι παρουσιάζουν συμπτώματα τα οποία σήμερα θα θεωρούνταν πως σε έναν βαθμό αντιπροσωπεύουν τη ΔΕΠΥ. Γίνεται αναλυτική αναφορά σε περιγραφές της διαταραχής στην ιατρική βιβλιογραφία των τελευταίων αιώνων και σε ορισμένα από τα ονόματά τους, τα οποία κατά κανόνα εμπεριέχουν τις κυρίαρχες αιτιοπαθογενετικές θεωρίες της εποχής. Η έννοια «υπερκινητικότητα» υιοθετείται από το 1926 και σχετίζεται με τη ληθαργική εγκεφαλίτιδα, ενώ το 1937 ανακαλύφθηκε η ευεργετική δράση των ψυχοδιεγερτικών φαρμάκων.
Στο DSM-II (1968) αναφερόταν ως υπερκινητική αντίδραση στην παιδική ηλικία και στο ICD-9 (1978) ως υπερκινητική διαταραχή. Στο ICD-10 (1999) ανήκε στις υπερκινητικές διαταραχές και στο ICD-11 (2022) θα μετακινηθεί στις ΝΑΔ, όπως και στο DSM-5. Ο όρος ΝΑΔ καθιερώθηκε το 2008 από τον Rutter και αναφέρεται σε συμπτώματα με έναρξη στην παιδική ή στη βρεφική ηλικία, επιβράδυνση στην ανάπτυξη της βιολογικής ωρίμανσης του κεντρικού νευρικού συστήματος και σταθερή πορεία χωρίς εξάρσεις και υφέσεις.
Το πρόθεμα «νευρο-» μπορεί όμως να οδηγήσει σε ακατάλληλη χρήση του όρου από διοικητικούς και πολιτικούς μηχανισμούς, ενώ η έννοια βιολογική ωρίμανση πιθανόν να προκαλέσει ηθικά θέματα σε άτομα με τις ήπιες μορφές των διαταραχών.
Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), στη διαγνωστική κατάταξη DSM-5 της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας από το 2013 και στο σύστημα ταξινόμησης των νοσημάτων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) (ICD-11) από το 2022, θα συγκαταλέγεται μεταξύ των νευροαναπτυξιακών διαταραχών (ΝΑΔ). Ο όρος ΝΑΔ καθιερώθηκε στη βιβλιογραφία μετά την περιγραφή του από τον Rutter το 2008 στην 5η έκδοση του βιβλίου του «Ψυχιατρική παιδιού και εφήβου».
Προτάθηκε η ύπαρξη τριών κριτηρίων προκειμένου μια διαταραχή να οριστεί ως νευροαναπτυξιακή:
- η έναρξη να τοποθετείται στη βρεφική ή στην παιδική ηλικία,
- να υπάρχει επιβλαβής δράση ή επιβράδυνση στην ανάπτυξη λειτουργιών οι οποίες σχετίζονται με τη βιολογική ωρίμανση του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ) και
- να έχει σταθερή πορεία χωρίς εξάρσεις και υφέσεις.
Πρόκειται για ομάδα καταστάσεων με έναρξη την περίοδο ανάπτυξης του ατόμου οι οποίες τυπικά εμφανίζονται νωρίς, από την προσχολική περίοδο, και χαρακτηρίζονται από αναπτυξιακά ελλείμματα που επηρεάζουν την προσωπική, την κοινωνική, την ακαδημαϊκή ή την εργασιακή λειτουργικότητα. Το εύρος των αναπτυξιακών ελλειμμάτων ποικίλλει από πολύ ειδικούς περιορισμούς στη μάθηση ή στον έλεγχο των επιτελικών λειτουργιών έως την καθολική αναπηρία σε ποικίλους τομείς ανάπτυξης ή τη νοημοσύνη.
Τα συμπτώματά τους σε όλο το φάσμα της ζωής συναρτώνται με το αναπτυξιακό στάδιο του ατόμου. Σύμφωνα με τα διαγνωστικά συστήματα η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή δεν συμπεριλαμβάνονται στην ομάδα αυτή, παρά το γεγονός ότι και στις εν λόγω διαταραχές μπορεί να παρουσιαστούν νοητικά και συμπεριφορικά συμπτώματα κατά την αναπτυξιακή περίοδο.
Τα πλέον πρόσφατα δεδομένα από την ιδιαίτερα εκτεταμένη έρευνα για τη ΔΕΠΥ αναφέρουν επικράτηση της διαταραχής στο 5,9% των παιδιών και στο 2,5% των ενηλίκων.
Η διαταραχή αυτή αποδίδεται στον συνδυασμό πολλών γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, ενώ ανάμεσα στους εγκεφάλους των ατόμων με ΔΕΠΥ και εκείνων που δεν λαμβάνουν τη διάγνωση οι διαφορές είναι μικρές.
Εάν η ΔΕΠΥ δεν αντιμετωπιστεί, η έκβαση σε πολλούς τομείς μπορεί να είναι αρνητική, με τεράστιο και πολύπλευρο κόστος για την ανθρωπότητα. Τα κύρια συμπτώματα της ΔΕΠΥ αφορούν σε διαταραχές στην προσοχή, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα, ενώ συχνά συνδυάζονται με συναισθηματική αστάθεια.
Η ενημερότητα για τη ΔΕΠΥ αυξήθηκε πάρα πολύ στην παγκόσμια ιατρική βιβλιογραφία τις τελευταίες δεκαετίες. Η εν λόγω αύξηση αποδίδεται σε επιστημονικά και μη αίτια. Μεταξύ των επιστημονικών αιτίων περιλαμβάνονται η ετερογένεια των κλινικών εκδηλώσεων, η διαφορετική ανταπόκριση στις θεραπείες και η διαφοροποίηση ως προς την πρόγνωση. Μη επιστημονικά αίτια θεωρούνται η συμβολή τάσεων (κλινικών, οικονομικών, εκπαιδευτικών, πολιτικών), η ευθυγράμμιση κινήτρων (μεταξύ των κλινικών, των εκπαιδευτικών, αυτών που χαράσσουν πολιτική, ασφαλιστών, φαρμακοβιομηχανίας), η αύξηση της γνώσης για τη ΔΕΠΥ και τους διεγέρτες και η μείωση του στίγματος για τα ψυχικά νοσήματα.
Η κατανόηση ενός φαινομένου συναρτάται από τη μελέτη της έναρξής του και του τρόπου με τον οποίο εξελίσσεται. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη οπτική, η κατανόηση βασικών θεμάτων της ΔΕΠΥ γίνεται πληρέστερη με τη γνώση από την ιστορική αναδρομή φαινομένων που προσομοιάζουν με ΔΕΠΥ και με την πορεία της αποτύπωσης των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ και των βασικών θεμάτων αναφορικά με αυτή στη σύγχρονη ιατρική βιβλιογραφία.
Οι συγγραφείς επιλέξαν να παρουσιάσουν αφ’ ενός περιγραφές χαρακτηριστικών της προσωπικότητας ιστορικών ατόμων για τα οποία μελετητές της ΔΕΠΥ έχουν αξιολογήσει ότι ορισμένα από τα χαρακτηριστικά προσομοιάζουν με εκείνα της σύγχρονης αντίληψης για τη ΔΕΠΥ και αφ’ ετέρου στοιχεία από τη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία των τελευταίων αιώνων με αναλυτική περιγραφή των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων της διαταραχής, τα ονόματα που έχει λάβει αυτή και δεδομένα από την έναρξη χρήσης διεγερτικών φαρμάκων.